Processie Valkenswaard-Handel

Handelse processie Valkenswaard 2017

Kinderen van Maria

Op 17 juni 2017 werd in Valkenswaard de bedevaart naar Handel ingezet en ik besloot mee te lopen. Eerder liep ik in 2006 en 2012 met Bas en in 2016 met Leon. De bijzondere ‘wandeling’ laat me niet los, ik kan niet goed uitleggen wat me nu zo raakt aan op zaterdag om klokslag 6.00u starten in een stoet van ongeveer 1300 vrouwen en mannen, met paarden en karren in de richting van het Mariabedevaartsoord Handel, zo’n 40 km verderop. Misschien is het de bijna onveranderde vorm van de processie met een eeuwenlange traditie, de stoet die als een karavaan door de Peel trekt, de stevige paarden met hun versieringen die grote huifkarren achter zich aantrekken,  de gebroederlijke sfeer die er onder de pelgrims hangt, of omdat Maria centraal staat, niet het Katholieke geloof. Juist nu de kerken leeggelopen zijn kent de bedevaart naar Handel een ongekende groei in het aantal deelnemers. Het is in ieder geval een bijzondere ervaring.

Ik voel me vaak een antropoloog die gefascineerd is door het fenomeen, maar tegelijkertijd heb ik niet de wetenschappelijke distantie met het object van onderzoek, want ik neem er graag aan deel en laaf me aan alle ervaringen, gevoelens en emoties die erbij komen kijken. Om over één emotie te spreken, en ik citeer een pelgrims: ‘Als je terugkomt in Valkenswaard en je komt de Nicolaaskerk binnen waar alle deelnemers, inclusief de Harmonie, ‘Kinderen van Maria’ zingen en speelt dan moet je janken, of je nu wil of niet, iedereen jankt’.

Dit jaar had ik een nieuw slachtoffer gevonden om met me mee te lopen van Valkenswaard naar Handel en de volgende dag weer terug. Mijn zusje, Carolien. Ze wist nog niet wat haar te wachten zou staan, maar ze had toegezegd en ze kon er niet meer onderuit. Daar stonden we op een broeierige zaterdagochtend om 5.45u op zoek naar de kar van Lambert om onze tassen met proviand en overnachtingsspullen op te zetten. We liepen door de groepen keuvelde mensen, pelgrims, paarden, karren en poep heen om de huifkar van Lambert te bereiken. De tassen geplaatst en klaar voor vertrek. Het is wonderlijk om te zien hoe zo’n schijnbaar ongeorganiseerde berg mensen, paarden en karren in één keer gemobiliseerd kan zijn en stipt om 6.00u, bij het luiden van de kerkklokken, vertrekt. Het was al 5.55u en iedereen leek nog ongemoeid tot er plots zich een rappe beweging inzette en iedereen begon te lopen. Het werd me duidelijk dat de processievlag en zijn draagster al klaar stonden en door het lopen in te zetten trok ze de karavaan als een spaghetti sliert mee de Valkenswaardse markt af richting Handel.

De mensen die ons komen uitzwaaien op dit vroege uur worden getrakteerd op ‘Kinderen van Maria’ , hier en daar fanatiek meegezongen door stemmen die er nog een beetje in moeten komen en onder muzikale begeleiding van de Harmonie. De Harmonie loopt de hele processie mee terwijl ze hun muziekinstrumenten ter hand houden en ondertussen zullen ze de  Marialiederen begeleiden. Om maar even de gewone pelgrim zoals mijn zusje en mezelf in perspectief te plaatsen, wij hoeven alleen onszelf mee te zeulen. En onze zonden natuurlijk;-)

Pauze plaatsen

Op de tocht naar Handel zijn vaste pauze plaatsen. Eindhoven is de eerste pauze en voor we goed en wel bij de sporthal een kop koffie uit een papieren bekertje drinken op het grasveld, merken we dat enkele pelgrims al richting de processievlag inzetten. Ondanks dat de pauzes ongeveer een half uur zijn hebben we het gevoel al wandelklaar te moeten zijn voordat we een zit plek hebben gevonden. Behalve in de pauze plaats Lieshout, daar hebben we ruim een uur. Mijn zusje begint na de eerste stop al pijn te voelen, maar ze houdt zich in en stapt flink door. Ze geeft zelf aan behoefte te hebben dichterbij de Harmonie te willen lopen zodat we de muziek beter kunnen horen en goed kunnen meezingen. Ja, op een gegeven moment schaam je je nergens meer voor, ook al klinken de teksten van de Marialiederen soms wat archaïsch we zingen alles mee. En serieus, het meezingen helpt. Het praten of liever gezegd ouwehoeren tegen medepelgrims helpt ook, het sleept je door moeilijke stukken heen.

Zo liepen we Gemert in en als je de gemeentegrens oversteekt dan duurt het een verraderlijk stuk voordat je bij het Kasteel bent alwaar we stoppen om bij te komen. Een zeer fit uitziende pelgrim met degelijke wandelkleding en hoofddeksel tegen de zon komt naast ons lopen en ziet mij verwoed in de liederenbundel zoeken naar een favoriet lied. Hij zoekt driftig mee in zijn eigen bundel en zingt stevig met ons mee als ik een lied aanvang.  Het lijkt wel of we de drie-eenheid zijn en zonder het te merken zijn we op de pauze plaats in Gemert aankomen. De pelgrim bedankt ons en zegt: ‘Nu zullen we het wel redden, het is nog maar een klein stuk naar Handel’. We kijken hem beiden aan en zeggen dat het inderdaad wel moet lukken. Hij dankt ons voor de muzikale ondersteuning, we kijken elkaar daarop verbaasd aan. Had deze pelgrims steun nodig? Hij zag er zo fit uit! We voelen ons echte weldoeners, om vooral niet te vergeten dat wij minstens zoveel steun terugkregen van hem.

Van Gemert naar Handel is het nog maar 6 kilometer. Mijn zusje zit er echt doorheen, ze heeft pijn en heeft de snelheid van een slak met een overbeladen huis en caravan erachteraan. Als ik naar mijn zusje kijk vraag ik me af wanneer ik me tijdens het wandelen zo ellendig voelde en meteen komt het beeld van de Via Gladiolalala me voor ogen in 2009. Wat een ellende en wat een lange weg en wat een afschuwelijk evenement. Ik kwam niet vooruit ik liep als een slak met een baksteen als huis die tevens 20 vrachtwagens voortsleept en ik wilde alleen maar weg daar van de mensenmassa waar geen eind aan kwam. Dat was echt afzien. Nu dan voor mijn zus afzien tot we in Handel zijn, dan kunnen we janken in het parochiepark.

In Handel aangekomen lopen we richting de kerk. Voor de kerk staat de Harmonie te spelen, wij liepen ergens achteraan in de stoet, en tegenover de Harmonie staan de processie-bruidjes. Daar gaan we dan, bij het zien van de bruidjes en de muziek van de Harmonie kunnen we beiden niet tegenhouden dat ook wij ons moeten overgeven aan een jankmoment.

Overnachting in Handel

Na de bijeenkomst in het parochiepark alwaar we nog een poging wagen mee te zingen, besluiten voortijdig de dienst te verlaten en op zoek te gaan naar de kar van Lambert waar onze tassen op staan. Met onze laatste krachten zetten we de laatste stappen voor die dag naar het klooster van Sid. In het klooster was ooit een Kapucijner orde gevestigd, maar sinds 1984 is het gedachtengoed van Mahatma Gandhi  in zwang en wordt er een biologische moestuin en boomgaard bewerkt.

We overnachten in het klooster met 11 pelgrims, die deelnemen aan de processie, de enige overnachters in het klooster en we kunnen zelf een cel uitkiezen waar we willen overnachten. Alles is eenvoudig en prima. ’s Avonds eten we in de refter de maaltijd die voor ons is gekookt met groenten uit eigen tuin en bovendien vegetarisch. Dit levert bij mij elke keer weer leedvermaak op. Ik sta er niet meer bij stil dat er mensen zijn die vlees nog zo kunnen waarderen en serieus onder de indruk zijn van de smaakvolheid van een maaltijd zonder vlees. Het is een heel gezellig diner en we wisselen verschillende wandelervaringen uit met onze gezellige bedevaartgangers. Carolien vertelt over haar wandelpijn en twee ervaren pelgrims reageren heel hartelijk; ‘O dat hadden wij een paar jaar geleden ook, we konden de trap niet op of af, maar de volgende dag was het na een kwartier lopen helemaal voorbij’. Zus leeft duidelijk op bij deze bemoedigende woorden. Na de maaltijd en een heerlijke douche; Oh wat kan een maaltijd die voor je wordt gemaakt toch lekker zijn. En oooooh wat kan een douche na een daglaag stinkzweet toch heerlijk zijn. Tevreden liggen we even op bed en ik val vervolgens keihard in slaap. Zus doet hetzelfde, na het innemen van enige pijnstilling heeft ze alleen nog de zorgen over hoe ze morgen de terugtocht moet gaan overleven. Ik spreek haar ,alvorens ik in slaap val, bemoedigend toe: ‘Als je terug naar huis gaat en je weet dat ik nog de hele dag loop terug te zwoegen dan voel jij je thuis in de tuin zittend echt rot en een opgever’.Er is eigenlijk geen andere keuze dan gewoon mee teruglopen. Ik ben blij dat ze zich door mijn positieve en bemoedigende woorden heeft laten overhalen, want ik had het niet leuk gevonden om alleen met 1299 andere bedevaartgangers terug te lopen.

Onze wilde plannen om in Handel nog bier te gaan drinken vinden geen doorgang in tegenstelling tot onze medepelgrims in het klooster. Zij zijn allemaal naar de koren gaan luisteren die een optreden hadden verzorgd bij Sid om vervolgens nog Handel in te gaan om naar de kroeg te gaan. Echte Katholieken; bloed, geloof en bier.

Bij het ontbijt dankt Carolien de medebedevaartgangers die haar de avond van te voren opbeurden met hun eigen ervaringen over de wandelpijnen die er na een kwartier wandelen weer uit waren gelopen. De daaropvolgende reactie was veelzeggend; ‘Ach lieve kind, we bedoelden het laatste kwartier voordat we Valkenswaard weer inliepen’. Ik kan niet stoppen met lachen. Ze vullen alvast aan met de jaarlijkse reacties die het publiek aan de inkomende processie-gangers meegeeft:

-Als iedereen zingend Valkenswaard inkomt is de reactie uit het publiek; ‘Oh, kijk ze hebben niks geleden dit jaar’

-Als iedereen niet zingend Valkenswaard in gaat is de reactie uit het publiek; ‘Oh, ze zingen helemaal niet dit jaar’

En zo waren er nog wel meer. We komen niet meer bij van het lachen.

Terug naar Valkenswaard

Tassen op de kar, pijnstillers geslikt, klein irritant nageltje geknipt, kaarsje bij Maria aangestoken en met het goede ontbijt van Sid zijn we klaar om de terugtocht te aanvaarden. We wachten bij de gemeentegrens van Handel en zien de stoet aan komen lopen, ‘Kinderen van Maria’ zingend. We hebben weer geleerd dat er een zekere pikorde is in de bedevaart en dat we zorgvuldig moeten kiezen waar we instappen zonder dat we eruit worden ge-elleboogd. De processievlag wordt gedragen door een vrouw, zij wordt voor de positie gevraagd en dat is een hele eer. Om de vlaggendraagster lopen heel serieuze vrouwen, ik heb nog niet kunnen achterhalen hoe zij daar komen en wat hun exacte doel is. De eerste 5 rijen achter de processie vlag zijn tevens niet in te voegen gebied, ik weet niet precies wat er zal gebeuren als je daar instapt en durf daar ook niet over te speculeren. Dan volgen nog meer serieuze dicht op elkaar lopende rijen. Ergens halverwege loopt de Harmonie op de voet gevolgd door de scouting met hun vaandels. Het is een ongeschreven regel dat je niet tussen de Harmonie en de scouting loopt en dan volgen de hekkensluiters gevolgd door de paarden die de huifkarren voorttrekken.

Alles verloopt heel gesmeerd en als je deelneemt aan de bedevaart zou je vergeten dat er een hele organisatie gemoeid is met het gesmeerd lopen van deze onderneming:

-de Broederschap der Handelse Processie; zij lopen mee en regelen alles achter de schermen. Bovendien kun je alles aan ze vragen, van het aantal deelnemers tot aan de calamiteiten en veranderingen die door de eeuwen heen zijn opgetreden.

-De verkeersregelaars; die alle wegen afzetten om het verkeer om te leiden en samen met de politie grote doorgangswegen dichtzetten. Ze hebben niet altijd een even dankbare taak, er kunnen nog wel eens automobilisten zijn die het afzetten van de weg voor de bedevaartgangers en de paarden en wagens als heel storend ervaren en die behoefte hebben om daar op verschillende manieren blijk aan te geven.

-De paarden die het hele stuk achter ons aan hobbelen, gemoedelijk en statig. De paarden verzorgers die meelopen en in de pauzes heel zorgzaam zijn voor de paarden en met heet weer zorgen voor extra verkoeling voor de dappere beestjes.

Dat zijn delen van de organisatie die me een warm gevoel gaven en die ik heel bijzonder heb ervaren.

En zo met alle bedevaartgangers komen we Valkenswaard weer binnen wandelen. De opmerkingen uit het publiek doen me de slappe lach bezorgen: ‘jahaha, sommige hebben het hele stuk op de kar gezeten en lopen nu net mee’, ik voel me in gedachte woest omdraaien en kijken: ‘Hedde het tegen mèn?’ Maar ik denk aan het ontbijt in de refter van het Handelse klooster en ben blij dat we alle opmerkingen uit het publiek op voorhand hebben doorgesproken.

We schuifelen uiteindelijk de kerk binnen en ook hier kan ik het jankmoment niet uitstellen. Ik geef me er helemaal aan over en laat de tranen stromen. We zijn terug! In 2 dagen 80 bijzondere kilometers afgelegd. Ik ben trots op zus, dat zij zo totaal ongetraind, puur op mentale kracht en doorzettingsvermogen heeft gelopen: 80 kilometer en een beetje meer. Nu ja, ongetraind, naar de auto lopen en naar de winkel lopen is natuurlijk ook beweging ;-)

Lieve zus, dank voor het meelopen! En dank aan alle bedevaartgangers en iedereen….

sfeer impressie:

http://omroepcentraal.nl/video/59304726/valkenswaard-handel-2017